Rozmawiali z nami
24 godziny to za mało

O pielęgniarstwie operacyjnym i transplantacyjnym rozmawiamy z mgr Jolantą Jagodą, specjalistą pielęgniarstwa operacyjnego i transplantacyjnego, wykładowczynią WUMed, oraz Instytutu Kształcenia Podyplomowego Kadr Medycznych WUMed.

Pani Magister, w pielęgniarstwie i położnictwie podobnie jak wśród lekarzy mamy specjalizacje. Jedną z trudniejszych, jest pielęgniarstwo / położnictwo operacyjne. Czym charakteryzuje się ta specjalizacja?

Pielęgniarstwo to przede wszystkim ogromna odpowiedzialność. Pielęgniarstwo operacyjne to odpowiedzialność szczególna. Podstawowym obowiązkiem pielęgniarki/położnej operacyjnej jest całościowe, samodzielne, fachowe, biegłe i planowe przygotowanie zabiegu operacyjnego oraz asystowanie przy jego przebiegu i nadzorze z uwzględnieniem zapewnienia pacjentowi poczucia godności osobistej i bezpieczeństwa, zarówno fizycznego, jak i psychicznego.

Odpowiedzialność zawodowa pielęgniarki operacyjnej, podobnie jak pielęgniarek innych specjalności, dotyczy też przestrzegania zasad etyki zawodowej lub przepisów regulujących wykonywanie zawodu.

Istnieją różne funkcje pielęgniarstwa/ położnictwa operacyjnego: pielęgniarka operacyjna instrumentująca, pielęgniarka operacyjna pomagająca, pielęgniarka oddziałowa bloku operacyjnego. Pielęgniarki operacyjne (instrumentujące i pomagające) są pełnoprawnymi członkami zespołów terapeutycznych obok lekarzy specjalności zabiegowych, lekarzy anestezjologów, pielęgniarek anestezjologicznych. Pielęgniarka/położna operacyjna   jest to osoba, mająca uprawnienia do pielęgniarskiej asysty do zabiegów operacyjnych w różnych dyscyplinach zabiegowych. W dziedzinie położnictwa i ginekologii w blokach operacyjnych na stanowisku pielęgniarki operacyjnej pracują również położne.

Czym wyróżnia się specjalizacja operacyjna?

Pielęgniarka operacyjna to specjalista, który pełni kluczową rolę w zespole medycznym, zapewniając pacjentowi bezpieczeństwo, komfort i odpowiednią opiekę przed, w trakcie i po zabiegu chirurgicznym. W każdym z tych okresów czynności zawodowe pielęgniarek operacyjnych są inne. Zdecydowanie większym wyzwaniem jest praca na bloku wieloprofilowym niż jednoprofilowym, gdzie każdego dnia mamy do czynienia z inną specjalnością zabiegową.

Przygotowanie pielęgniarki operacyjnej do zabiegu neurochirurgicznego, kardiochirurgicznego, urologicznego czy transplantacji narządów dość istotnie różni się, zaczynając od kompletu obłożenia pola operacyjnego aż po poszczególne zestawy narzędzi chirurgicznych czy materiałów szewnych. Oprócz pracy okołozabiegowej obowiązki pielęgniarek operacyjnych dotyczą również zabezpieczenia funkcjonowania bloku operacyjnego. Do obowiązków pielęgniarki operacyjnej należy sprawdzanie dostępności niezbędnego sprzętu, materiałów jednorazowych na sali operacyjnej, zgodnie ze specyfiką operacji przeprowadzanych w tym dniu na danej sali operacyjnej; zapoznawanie się z aktualizacjami procedur, instrukcji, standardów; sprawdzanie przydatności do użycia sprzętu i materiałów medycznych - data ważności, szczelność opakowań itp.; uzupełnianie braków na salach operacyjnych po zakończonych planowych zabiegach; sprawdzanie ilości zapasów w magazynku sterylnym i sporządzanie notatek o brakach; nadzór nad sprzątaniem pomieszczeń bloku po zabiegach. Pielęgniarka operacyjna musi pamiętać o samokształceniu w zakresie nowych implantów, nici, staplerów i innych wyrobów medycznych.

Jakie są etapy edukacji - praktyki, aby pielęgniarka/ pielęgniarz, położna mogli stanąć przy stole operacyjnym?

Po pierwsze trzeba skończyć studia na kierunku pielęgniarstwo i uzyskać tytuł licencjata pielęgniarstwa. Uprawnienia do pracy w charakterze pielęgniarki/pielęgniarza operacyjnej/operacyjnego nabywa się poprzez specjalistyczne szkolenie pod przewodnictwem opiekuna procesu adaptacji - mentora, mającego wiedzę i doświadczenie w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego. Szkolenie odbywa się według wewnątrzzakładowego systemu szkolenia nowych pracowników na bloku operacyjnym. Nowy pracownik powinien rozpocząć naukę celem zdobycia formalnych uprawnień w terminie do 1 roku od momentu podjęcia pracy w bloku operacyjnym, zaś pracodawca powinien mu umożliwić udział w kursie kwalifikacyjnym/specjalizacji. Pielęgniarka/położna po odbyciu szkolenia wewnętrznego jest zatrudniona na stanowisku pełniącej obowiązki pielęgniarki/położnej operacyjnej z miejscem zatrudnienia blok operacyjny.

Jakie cechy powinna posiadać osoba myśląca o podjęciu tej specjalizacji?

Pielęgniarka operacyjna to zawód wymagający nie tylko wysokich kompetencji medycznych, ale także zdolności interpersonalnych, umiejętności zarządzania stresem oraz dużej odporności psychicznej. Aby skutecznie wykonywać swoje obowiązki, pielęgniarka operacyjna oprócz nabytych umiejętności powinna charakteryzować się szeregiem cech. Wśród najważniejszych wymienię:

• zdolność do pracy pod presją: sala operacyjna to miejsce, gdzie każda minuta jest cenna, a warunki są często stresujące i wymagające. Pielęgniarka operacyjna powinna być w stanie zachować zimną krew, podejmować szybkie decyzje i działać sprawnie w trudnych sytuacjach,
• doskonała organizacja pracy: pielęgniarka operacyjna ma za zadanie dbać o porządek na sali operacyjnej, przygotowywać odpowiednie narzędzia, leki oraz monitorować sterylność pola operacyjnego. Musi być zorganizowana, aby zapewnić sprawną i bezpieczną realizację procedur,
• wysoki poziom empatii i umiejętność komunikacji: wprawdzie praca pielęgniarki operacyjnej wiąże się z dużą precyzją techniczną, nie można jednak zapominać o aspekcie ludzkim. Pielęgniarka powinna potrafić spokojnie i kompetentnie komunikować się z całym zespołem na sali operacyjnej,
• zdolność do pracy w zespole: pielęgniarka operacyjna współpracuje z chirurgami, anestezjologami i innymi członkami personelu medycznego. Umiejętność pracy w zespole, komunikacja i współpraca są niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta i skutecznego przebiegu operacji,
• umiejętność szybkiego podejmowania decyzji: często pielęgniarka operacyjna musi reagować na zmieniający się aspekt operacji. Zdolność do szybkiej analizy sytuacji i podejmowania decyzji w stresujących momentach jest bardzo ważna,
• fizyczna i psychiczna wytrzymałość: praca w sali operacyjnej często wymaga długich godzin stania, szybkich ruchów i koncentracji, pielęgniarka operacyjna powinna mieć dobrą kondycję fizyczną i zdolność do pracy przez długi czas bez utraty uwagi i dokładność,
• kultura ciągłego uczenia się: z medycyną nieustannie postępującą w różnych dziedzinach, pielęgniarka operacyjna powinna dbać o rozwój swoich umiejętności, uczestniczyć w szkoleniach i być na bieżąco z nowinkami w zakresie technik operacyjnych oraz bezpieczeństwa pacjentów,
• wysokie umiejętności techniczne - pielęgniarka operacyjna musi być dobrze zaznajomiona z technikami i procedurami wykorzystywanymi w sali operacyjnej, obsługą sprzętu medycznego, przygotowywaniem narzędzi i instrumentów oraz dbaniem o sterylność.

W tym roku akademickim WUMed przystąpiła do akcji promocji idei transplantacji - tak ważnej w ratowaniu zdrowia i życia. Niebagatelną rolę w zespołach transplantacyjnych pełnią właśnie pielęgniarki/ pielęgniarze. Co charakteryzuje pracę w zespole transplantacyjnym?

To prawda, pielęgniarki operacyjne są ważnym ogniwem zespołów transplantacyjnych. Uczestniczą w czynnościach pobrania, przechowywania i przeszczepiania narządów. Od ich wiedzy, umiejętności i wyszkolenia zależy w dużej mierze sprawna praca zespołów, a tym samym dobre wyniki leczenia pacjenta. Przeszczepianie narządów wymaga pracy zespołowej i tylko profesjonalizm i wzajemne zaufanie wszystkich osób zaangażowanych w pobranie i przeszczepienie sprawiają, że podjęty przez zespół trud zostaje ukoronowany sukcesem. Dużym wyzwaniem dla zespołów transplantacyjnych jest stały kontakt z atmosferą towarzyszącą śmierci dawcy narządów – osoby, której zgon zostaje stwierdzony na podstawie kryteriów. Zabieg pobrania narządów często odbywa się poza macierzystym blokiem operacyjnym. Pielęgniarka operacyjna przygotowuje instrumentarium potrzebne do operacji i musi być przygotowana na każdą nieprzewidzianą ewentualność.

Do zadań pielęgniarki operacyjnej przed wyjazdem do pobrania narządów należy przygotowanie walizki wyjazdowej, zawierającej:

• odpowiednie zestawy narzędzi chirurgicznych, rozwieraczy chirurgicznych,
• kaniule perfuzyjne, dreny do podania płynów perfuzyjnych,
• dodatkowy materiał hemostatyczny,
• jednorazowe obłożenie chirurgiczne dedykowane do pobrań narządowych,
• odpowiednich rozmiarów sterylne rękawiczki w odpowiedniej ilości dla całego zespołu,
• jednorazowe ubrania dla zespołu pobierającego,
• dodatkowe opakowania na pobrane narządy,
• szwy chirurgiczne,
• probówki na krew itd.

Po przyjeździe do miejsca docelowego do obowiązków pielęgniarki operacyjnej należy:

• organizacja stanowiska pracy – ustalenie potrzebnego sprzętu,
• asystowanie do zabiegu operacyjnego – współpraca z innymi zespołami,
• kontrola wykonywanych czynności przez zespół pomagający,
• zabezpieczenie narządów przed ogrzaniem,
• zabezpieczenie pobranych preparatów,
• zabezpieczenia narzędzi i sprzętu na czas powrotu,
• obowiązkiem lekarza i całego zespołu pobierającego ze zwłok ludzkich komórki, tkanki, i narządy jest zapewnienie nadania zwłokom należytego wyglądu,
• instrumentariuszka z zespołu wyjazdowego musi być przygotowana do pracy w różnych ośrodkach i przewidzieć ilość potrzebnego sprzętu.

To praca „na pierwszym” froncie.

Tak, to ogromne poświęcenie. Dyspozycyjność 24h/dobę, telefon, który może zadzwonić w najmniej odpowiednim momencie, a więc dezorganizacja życia rodzinnego.  Czas spędzony w karetce czy aucie transplantologicznym średnio wynosi 12 godzin od momentu zgłoszenia pobrania do powrotu z narządami do szpitala, ale często ta średnia jest mocno przekroczona. Ponadto trzeba być odpornym na dźwięk sygnałów jadącej karetki - proszę mi wierzyć- jest głośno. Po powrocie do macierzystego szpitala do zadań pielęgniarki operacyjnej należy uzupełnienie i przygotowanie sprzętu wyjazdowego do kolejnego pobrania. Taki sprzęt musi być przygotowany w każdej chwili do wyjazdu zespołu pobraniowego.

Ale mimo powyższego - warto!

Pani Magister ma Pani za sobą udział w setkach pobrań narządów. Czy jest sytuacja, która najbardziej zapadła Pani w Pamięć?

Jest ich wiele, ale przytoczę jedną. 8 sierpnia 2015 roku, 6 letni Tomek zatruł się muchomorem sromotnikowym, który podali mu rodzice wraz z innymi grzybami, oczywiście nieświadomie.  Najpierw był w przemyskim szpitalu, skąd szybko trafił do Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie. Życie mógł mu uratować tylko przeszczep wątroby. Sytuacja była ciężka, bo długo nie można było znaleźć dawcy. 17 sierpnia chłopczyk przeszedł pierwszy przeszczep, czyli 9 dni po zatruciu muchomorem sromotnikowym. Pod koniec września okazało się jednak, że przeszczep się nie przyjął. Lekarze z Centrum Zdrowia Dziecka stwierdzili, że z powodu komplikacji żółciowych wątroba, która uratowała chłopcu życie, nie może służyć mu przez kolejne lata. W październiku chłopiec otrzymał drugą wątrobę.

W 2015 roku kciuki za Tomka trzymała cała Polska. Niemal codziennie radio, tv informowało o sytuacji zdrowotnej chłopca. Jego przypadek sprawił, że pozytywnie zmieniło się nastawienie Polaków do transplantacji organów.

Rozmawiamy na początku roku. To czas, kiedy absolwenci szkół średnich zaczynają myśleć o dalszej drodze edukacyjnej. Czym zachęciłaby Pani do podjęcia studiów na kierunkach pielęgniarstwo, a w przyszłości obrania konkretnej specjalizacji.

Pielęgniarstwo to zawód, który łączy w sobie pasję do pomagania innym z nauką i praktyką medyczną, oferując wiele możliwości rozwoju i satysfakcji. Jednym z głównych powodów, dla których warto wybrać tę drogę zawodową jest oczywiście pomaganie innym. Pielęgniarki mają możliwość bezpośredniego wpływania na zdrowie i życie pacjentów. Pomoc w chwili kryzysu, wsparcie emocjonalne i fizyczne to ogromna satysfakcja. Kolejnym powodem jest stabilność zawodowa, opieka zdrowotna to jeden z najważniejszych sektorów, który zawsze będzie potrzebował wykwalifikowanych pracowników. Pielęgniarki mają dostęp do licznych kursów, szkoleń i programów specjalizacyjnych, które pozwalają na rozwój kariery i poszerzanie swoich umiejętności w różnych obszarach medycyny. Mogą pracować w różnych środowiskach - szpitalach, przychodniach, domach opieki, a także w instytucjach badawczych czy edukacyjnych. Istnieje wiele specjalizacji, takich jak pielęgniarka pediatryczna, anestezjologiczna czy psychiatryczna. Pielęgniarki często współpracują z lekarzami, terapeutami i innymi pracownikami ochrony zdrowia, co sprzyja budowaniu więzi zespołowych i wymianie doświadczeń. Mają też duże szanse na pracę za granicą.

Zawód pielęgniarki jest wysoko ceniony społecznie, a same pielęgniarki często są uznawane za bohaterki codziennego życia, które stoją na straży zdrowia i życia pacjentów. Daje poczucie spełnienia, ponieważ umożliwia pomaganie ludziom w trudnych chwilach ich życia, a także obserwowanie postępów pacjentów, co jest niezwykle satysfakcjonujące.

Wśród studentów, jak również na oddziałach szpitalnych widzimy coraz więcej panów. Czym zachęciłaby Pani nowe ich pokolenia do przystępowania do tego zawodu?

Mężczyźni także mają ogromny potencjał do bycia doskonałymi pielęgniarzami, a ich obecność w tym zawodzie przynosi wiele korzyści zarówno pacjentom, jak i samym placówkom medycznym. Obecność mężczyzn w zawodzie pielęgniarskim wprowadza większą różnorodność, co może pozytywnie wpłynąć na dynamikę zespołu. Mężczyźni w zawodzie pielęgniarza stanowią wzór dla młodszych pokoleń, które mogą nie kojarzyć pielęgniarstwa z typowo męskim zawodem. Pielęgniarze mężczyźni, podobnie jak pielęgniarki, posiadają zdolność do oferowania wsparcia emocjonalnego pacjentom. Choć społeczeństwo może niekiedy kojarzyć pielęgniarstwo z opieką "kobiecą", mężczyźni w tym zawodzie również potrafią wykazać się głęboką empatią i zrozumieniem, co jest niezwykle ważne w opiece nad pacjentami. W miarę jak populacja starzeje się i rośnie zapotrzebowanie na opiekę zdrowotną, zapotrzebowanie na pielęgniarzy będzie tylko rosło.

Współczesne pielęgniarstwo to zawód, który wymaga nie tylko empatii, ale także umiejętności technicznych i fizycznych, a mężczyźni mogą wnieść do tego zawodu unikalne umiejętności i perspektywy.