Rozmawiali z nami
Rozwój to jedyny słuszny kierunek

Rozmowa z dr nauk o zdrowiu Beatą Cholewką, adiunktem w Warszawskiej Uczelni Medycznej.

Pani Doktor, podczas I Ogólnopolskiej Konferencji Warszawskiej Uczelni Medycznej, Współczesna pielęgniarka i położna w dobie aktualnych potrzeb zdrowotnych i zagrożeń, podjęto klika zasadniczych i palących problemów współczesnego pielęgniarstwa dotyczących kształcenia, pracy i rangi społecznej pielęgniarek i położnych. Podsumujmy to.

Współczesne pielęgniarstwo, zarówno to krajowe, europejskie a także światowe tworzy swój nowy wizerunek. Zmieniają się kompetencje i zakres działań pielęgniarek, powstają nowe dziedziny pielęgniarstwa oraz nowe obszary praktyki klinicznej. Zwiększa się ich samodzielność. Przeobrażeniom podlega także ich rola społeczno – zawodowa. 

Pełniąc swoje dotychczasowe funkcje zawodowe oraz podejmując nowe, w sposób świadomy i kompetentny ta grupa zawodowa systematycznie działa na rzecz rozwoju praktyki pielęgniarskiej oraz etyki zawodowej. Wraz z rozwojem, wewnątrz tzw. „systemu pielęgniarstwa”, następuje też proces istotnych zmian spowodowany zmieniającymi się priorytetami i potrzebami zdrowotnymi społeczeństw, systematycznym rozwojem medycyny oraz kadr medycznych, co z kolei powoduje konieczność spojrzenia na problem zakresu, struktury i kompetencji kadr zaangażowanych w realizację świadczeń zdrowotnych. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest także ekonomizacja systemu ochrony zdrowia i to ona wymusza w pewien sposób najbardziej zasadne rozwiązaniaw tym zakresie. Kształcenie pielęgniarek i położnych w Polsce od momentu wejścia do UE przeszło w praktyce swoiste przeobrażenie. Doszło do wielu zmian m. in. zmienił się  poziom  kształcenia. Zmianie uległy także warunki pracy i jej organizacja.  Zawód ma obecnie inną rangę. Jest zawodem samodzielnym, o ugruntowanej pozycji stale wzmacnianej  dzięki wieloletniemu funkcjonowaniu ustawodawstwa zawodowego. Pielęgniarstwo jest zawodem zaufania publicznego i wreszcie, jest zawodem w którym kształcenie odbywa się w myśl ustawy -  prawo o szkolnictwie wyższym, z wyznaczonymi na poziomie kraju standardami kształcenia identycznymi dla każdej uczelni niezależnie od układu właścicielskiego w jakim funkcjonuje dany podmiot oraz od tego czy podlega ministrowi zdrowia czy ministrowi nauki i szkolnictwa wyższego.

No właśnie, ranga zawodu pielęgniarki wydaje się być o wiele wyższa niż jeszcze kilkanaście, a nawet kilka lat temu. W rankingu zawodów o najwyższym poziomie zaufania społecznego  pielęgniarki i położne wiodą prym.

Rola pielęgniarek jest coraz bardziej doceniana w systemie ochrony zdrowia i w społeczeństwie. Choć bywają przykłady, które trudno zaliczyć do potwierdzających tę regułę, to jednak  tendencja jest coraz lepsza. Sytuacja pandemii potwierdziła ją. Mówi się wprost o niezwykłej roli tego personelu i to w ujęciu nie tylko międzynarodowym ale światowym. Rok 2020 został ustanowiony przez Międzynarodową Radę Pielęgniarek i Położnych - Rokiem Pielęgniarek i myślę, że sytuacja na świecie udowadnia słuszność tego wyboru.  Zmiany, które wpływają na pozycję tej grupy to większa samodzielność, możliwość korzystania z uprawnienia zlecania leków ( ordynacja leków na receptę ) w tym zlecanych samodzielnie co ma szczególne znaczenie w realizacji świadczeń przez pielęgniarki w tak samodzielnych zakresach jak długoterminowa opieka domowa, opieka hospicyjna, pielęgniarstwo nauczania i wychowania i wreszcie świadczenia specjalistyczne.  W  opracowaniu są rozwiązania przygotowane w ramach strategii rozwoju pielęgniarstwa przygotowane jeszcze w roku  2018 przez ministerstwo zdrowia jakim są porady pielęgniarskie realizowane w systemie kontraktowym, gdzie jeszcze w większym stopniu będzie można wykorzystać umiejętności i kompetencje tej kadry w systemie promocji, profilaktyki i bardzo ważnej edukacji zdrowotnej gdzie jeszcze brakuje pewnych rozwiązań legislacyjno organizacyjnych dla osiągnięcia tego celu. Przykładów wykorzystania wiedzy i umiejętności  pielęgniarek w systemie jest coraz więcej. Nie mniej, nie sposób realizować tej tendencji w sposób nieograniczony, bez postawienia granicy przejmowania nowych kompetencji, bez oddania pewnych kompetencji na rzecz innych grup zawodowych, które są obecne w systemie ochrony zdrowia. Taką grupą, bardzo ważną dla właściwego pełnienia roli pielęgniarki w szeroko rozumianym systemie ochrony zdrowia jest zawód opiekuna medycznego.

Jakie są kompetencje i zadania opiekuna medycznego?

Ten temat, choć nie był poruszony w sposób odrębny w trakcie I Ogólnopolskiej Konferencji Warszawskiej Uczelni Medycznej, zasługuje na większą atencję i zainteresowanie. Obecność opiekuna w systemie w obecnej sytuacji znacznie poprawiałaby kondycję pielęgniarstwa. Zawód ten został wprowadzony do systemu ochrony zdrowia jako nowy zawód medyczny, zawód pomocniczy dla zawodu pielęgniarki w systemie opieki zdrowotnej, na gruncie dążenia do tego aby kompetencje pielęgniarek i położnych z tytułem licencjata pielęgniarstwa lub licencjata położnictwa oraz magistra pielęgniarstwa lub magistra położnictwa odpowiednio wykorzystać w dynamicznie rozwijającym się sektorze opieki zdrowotnej, przede wszystkim na rzecz poprawy jakości opieki nad pacjentem. Uznano, że nie wszystkie czynności, które aktualnie są przypisane kompetencyjnie do zawodu pielęgniarki lub położnej, muszą być przez nie wykonywane. Pielęgniarkii położne mogłyby m.in. koordynować opiekę nad pacjentem, a zgodniez tendencją substytucji usług zdrowotnych, niektóre czynności o charakterze pielęgnacyjno-opiekuńczym mogłyby być wykonywane przez pomocniczy zawód medyczny, który jest istotnym wsparciem zarówno dla pielęgniareki położnych, ale przede wszystkim dla pacjentów. W polskim systemie ochrony zdrowia brakuje szczegółowych rozwiązań dla  zawodu pomocniczego, którego rolą jest współuczestniczenie w bezpośredniej opiece nad pacjentem, przy jednoczasowym wspieraniu pracy pielęgniarek i położnych.

Jak to wygląda w Europie?

W ramach europejskich tendencji, kształcenie i rozwój asystentów opieki zdrowotnej (HCA) to coraz ważniejsza kwestia w opiece nad pacjentami, a systemy opieki zdrowotnej w coraz większym stopniu polegają na HCA wykonujących coraz większą liczbę obowiązków. Pielęgniarki odgrywają kluczową rolę w nadzorowaniu pracy tego personelu i zapewniają granicę  odpowiedzialności między pielęgniarką a HCA. Dla  EFN (European Federation of Nurses Associations), jako reprezentatywnej instytucji reprezentującej  głos pielęgniarek w całej Europie, kluczowe stało się określenie rozwoju tego obszaru w przyszłości. Obecnie prowadzone są prace nad opracowaniem trzech „poziomów pielęgniarstwa”, oraz profesji współuczestniczącej w opiece nad pacjentem. W przypadku zawodu pielęgniarki niezwykle ważne jest, aby wyraźnie zdefiniować podział między rolą pielęgniarek a rolą „profesji wspomagającej” tę rolę,  głównie z tego powodu, że w całej UE istnieją bardzo różne podejścia do  kształcenia i regulacji dotyczącej zatrudniania. EFN sformułowało w tym zakresie postulaty, które sprowadzają się do następujących zasad:

• Jasne określenie linii odpowiedzialności między zarejestrowaną pielęgniarką a tzw. „asystentem opieki zdrowotnej”
• Zobowiązanie do stworzenia kompleksowych i spójnych ram gwarantujących, że HCA mogą zapewnić bezpieczną i skuteczną opiekę oraz ochronę w każdym państwie członkowskim.
• Solidny system zapewniania jakości dla wszystkich programów HCA realizowanych w poszczególnych państwach członkowskich
• Zobowiązanie do ustawicznego kształcenia i szkolenia dla wszystkich HCA
• Wymiana i ułatwianie najlepszych praktyk na poziomie UE.

Chociaż istnieje wyraźne rozróżnienie między HCA a trzema kategoriami pielęgniarki, ważne jest, aby pielęgniarki i EFN nadawały kształt debacie na ten temat.

Tematy zdrowotne, w tym z zakresu pracy i odpowiedzialności zawodowej medyków to także tematy bardzo medialne, szczególnie teraz – w pandemii. Czym jest odpowiedzialność zawodowa pielęgniarki, co w praktyce konkretnie kryje się pod tym pojęciem?

Odpowiedzialność zawodowa to  bardzo szerokie pojęcie, a jednocześnie bardzo szczególne i wręcz interdyscyplinarne, mające wiele aspektów zjawisko.

Z jednej strony możemy mówić o obowiązku moralnym lub prawnym danej osoby jako odpowiedzialnej za wykonane osobiście lub zlecone innej osobie czynności przynależne danemu zawodowi lub ich nie wykonanie w odniesieniu do osoby pacjenta. Ten rodzaj zależności w tym przypadku jest dosyć szczególny, a pacjent pozostaje w zupełnej zależności właśnie od pielęgniarki.

Z tego też powodu odpowiedzialność zawodowa jest szczególnym rodzajem odpowiedzialności związanym z przynależnością do określonej, samodzielnej, ważnej dla społeczeństwa grupy zawodowej. Wynika ona z obowiązujących norm prawnych ale także interpretacji przyjętych norm  deontologicznych.

Dobre, odpowiedzialne wykonywanie zawodu pielęgniarki wpływa na kondycję tej profesji, ale też, co jest oczywiste na zaufanie społeczne. Pielęgniarki i położne należą do grupy zawodów szczególnych czyli profesji zaufania publicznego. Z powodu tych uwarunkowań pielęgniarki podlegają różnym rodzajom odpowiedzialności, z punktu widzenia różnych rodzajów prawa jako indywidualne osoby. Ale też nie można zapomnieć i należy poruszyć też inny aspekt rozważając na ten temat, zwłaszcza zawodowej w szerszym kontekście tego zjawiska, mianowicie jaka jest i powinna być odpowiedzialność instytucji i organizacji, stowarzyszeń i związków zawodowych, jako odpowiedzialnych za własne zasady i zadania wykonywane w ramach służby na rzecz tej profesji, często oczywiście z mocy regulacji ustawowych.

A zatem, co wpływa i tym samym kształtuje odpowiedzialność zawodową? Otóż wiele obszarów jak i wiele instytucji. Począwszy od kształcenia, organizacji i zarządzania, instytucji mających wpływ na kształtowanie kompetencji i ich zmianę. Zasadnicze znaczenie w tym procesie mają też regulatorzy prawa w tym zakresie, organizacje i stowarzyszenia a wreszcie organy samorządu zawodowego czy związków zawodowych. Wszyscy w równym stopniu ponoszą odpowiedzialność za odpowiedzialność, choć na pozór wydaje się to pewną figurą retoryczną, to po głębszym zastanowieniu nad tymi słowami ich sens wydaje się oczywisty. Tymczasem egzamin z tego doskonale zdają same pielęgniarki właśnie w tak trudnym czasie jak czas pandemii. Jak zalicza go inni... czas pokaże.