Pielęgniarka to brzmi dumnie.

Czy w 2020 roku, nadal pierwsze miejsca w rankingu prestiżu zawodów w Polsce będzie zajmowała pielęgniarka?  Czy uznanie społeczne oddaje w pełni obraz zawodu pielęgniarki? Jakie czynniki decydują o prestiżu danej profesji? Czy można budować prestiż zawodu pielęgniarki tylko w oparciu o jej kompetencje zawodowe, pomijając warunki pracy i płacy?

Na te pytania próbuje odpowiedzieć niniejszy artykuł.

Z badania przeprowadzonego w październiku 2019 roku przez CBOS na temat najbardziej prestiżowych zawodów w Polsce wynika, że na czele rankingu znalazły się zawody, które cechuje wysoka użyteczność społeczna: strażak (94 % dużego poważania społecznego) i pielęgniarka (89%). Warto tu podkreślić, że obie profesje należą do grupy prospołecznych zawodów i są  związane bezpośrednio z niesieniem pomocy innym ludziom.
Uwagę zwraca fakt, iż stosunek ogółu badanych do tych zawodów jest pozytywny. Cechy społeczno – demograficzne respondentów takie jak: wiek, wykształcenie czy miejsca zamieszkania  nie różnicują wypowiedzi w tej kwestii.

Kolejne trzy miejsca w omawianym rankingu zajmują: robotnik wykwalifikowany, górnik (ex aequo po 84 proc. deklaracji) i profesor uniwersytetu (83 proc.). O dwóch pierwszych zawodach z większym uznaniem wypowiadają się badani gorzej wykształceni. Respondenci zaś lepiej wykształceni, w szczególności absolwenci szkół wyższych, zdecydowanie częściej poważają zawód profesora uniwersytetu od górnika i wykwalifikowanego robotnika.

W porównaniu do podobnego sondażu realizowanego przez CBOS przeszło sześć lat temu, zawód pielęgniarki i strażaka cieszy się coraz większym uznaniem wśród polskiego społeczeństwa. Odnotowano wyraźny wzrost dużego szacunku dla tych profesji, (odpowiednio: o 11 i 7 punktów procentowych).

Mając na uwadze powyższe spróbujmy, zgodnie z kierunkiem kształcenia naszej Uczelni i tematem rozważań, bliżej przyjrzeć się prestiżowi zawodu pielęgniarki. Warto rozpocząć od interpretacji pojęcia „prestiż”. Słowo to pochodzi z języka francuskiego  i oznacza: poważanie, wpływ, znaczenie, autorytet jakim cieszy się dana jednostka w swoim otoczeniu. To także szacunek i poważanie okazywane jej a wynikające z podejmowanych przez nią działań oraz zajmowanej pozycji społeczno - ekonomicznej. Natomiast w socjologii przyjmuje się, że prestiż to kryterium statusu społecznego, w skład którego wchodzą wykształcenie, zawód, styl życia oraz dochody.

Należy jednak podkreślić, że o pozycji zawodowej nie decydują wyłącznie czynniki społeczno - ekonomiczne, ale także osobowość i wewnętrzne cechy jednostki, takie jak: posiadane zdolności psychiczne, umiejętności, talenty oraz wiedza i poziom wykształcenia.

Prestiż zawodowy bywa definiowany także jako szacunek i poważanie okazywane jednostce (lub grupie zawodowej), wynikające z zajmowanej przez nią wspomnianej pozycji społeczno -ekonomicznej.

W dalszych rozważaniach na temat prestiżu zawodu pielęgniarki, dokonywanych w kontekście wyników badań CBOS-u, należy zauważyć, że w Polsce pielęgniarstwo kojarzone jest ze swoistego rodzaju „powołaniem”, „służbą” a nawet „misją”.

Zawód cieszący się dużym prestiżem wśród społeczeństwa na pewno dowartościowuje każdą jednostkę, która wykonuje go, dając jej pewną satysfakcję z odtwarzania tego fachu.

Pamiętać tu jednak należy, że wykonywanie profesji nisko opłacanej, ale cieszącej się ogólnym szacunkiem, nie sprzyja w dłuższej perspektywie czasu dalszemu rozwojowi zawodowemu jednostki, jej aktywności i motywacji, czy wreszcie efektywności realizowanych przez nią zadań i obowiązków. Niewątpliwie negatywnie rzutuje też na samoocenę, samopoczucie, poziom i warunki jej życia oraz najbliższej rodziny.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że wymagania wobec pielęgniarek stale rosną, co nie idzie niestety w parze z ich zarobkami. Wpływa to negatywnie na samoocenę i własny pogląd na temat faktycznego prestiżu wykonywanego zawodu ( mimo, że w opinii społecznej kształtuje się on na bardzo wysokim poziomie).

Ze wzrostem prestiżu polskiej pielęgniarki odnotowywanym w ostatnich latach ściśle wiąże się jej doskonalenie zawodowe. Zgodnie z ustawą o zawodzie pielęgniarki i położnej kształcenie podyplomowe jest jej obowiązkiem. Zawód ten wymaga dziś coraz większej wiedzy fachowej i umiejętności specjalistycznych, dlatego pielęgniarki należą do jednej z najbardziej kształcących się grup zawodowych.

Konieczne jest jednak właściwe budowanie prestiżu zawodu pielęgniarki – oparte nie tylko na kompetencjach zawodowych, ale też godnych warunkach pracy i płacy. Trzeba także zwiększyć liczbę absolwentów na kierunku pielęgniarstwo, aby likwidować niedobory kadrowe w tym zakresie, do czego potrzebne są nie tylko godne i adekwatne warunki zatrudnienia, ale też należny szacunek społeczny. Zabiega o to m.in. Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych.
Jak pokazuje przytaczany raport CBOS-u - pielęgniarki plasują się na czołowym miejscu w rankingach zawodów zaufania publicznego, jednakże nie przekłada się to na sposób postrzegania tej profesji jako atrakcyjnej z punktu widzenia finansowego oraz prestiżowego.

Ogromną rolę w kształtowaniu wizerunku i tym samym prestiżu zawodu pielęgniarki  odgrywają i odgrywać będą nadal m.in. media, które niestety często ukazują pielęgniarkę w niekorzystnym świetle. Nierzadko pokazują one obraz tej grupy zawodowej jako sfrustrowanej i dopominającej się o swoje prawa. Prawdą jest, że spora część tej społeczności jest faktycznie sfrustrowana i czuje się niedoceniana. Pomimo ciągłych negocjacji, protestów i formułowanych postulatów z jej strony, a mających na celu dokonanie zmian w istniejącym stanie rzeczy, podejmowane przez odpowiedzialne instancje nadrzędne działania mają charakter wybiórczy i nie rozwiązują w sposób kompleksowy oraz systemowy sygnalizowanego problemu.

Wycinkowe przedstawianie rzeczywistego obrazu pielęgniarstwa nie przyczyni się też do uzupełnienia odczuwanych niedoborów kadrowych, tak charakterystycznych dla tej profesji, zwłaszcza teraz w okresie pandemii. Nie przyciągnie też szybko absolwentów szkół średnich do kształcenia się w tym zawodzie.

Problemu tego nie rozwiążą również ukazujące się, w zależności od doraźnych potrzeb i koniunktury, reportaże, artykuły, obrazy, spoty, migawki, czy inne „reklamy”, o wymiarze często propagandowym, przedstawiające heroizm i oddanie pielęgniarek w walce z pandemią, ale jednocześnie starające się ukryć rzeczywiste „niedogodności”, „bolączki” i „mankamenty” i tego zawodu.

Wskazane jest więc obiektywne i rzetelne prowadzenie kampanii informacyjnej i edukacyjnej w mediach społecznościowych, ukazując z jednej strony pozytywny wizerunek tej profesji oraz różnorodność i złożoność pracy pielęgniarek, z drugiej zaś zachęcając do wyboru tego zawodu.

Nie bez znaczenia jest tu stosunek ministerstwa zdrowia do tego zawodu, rozpatrywany poprzez organizację i całościowe funkcjonowanie służby zdrowia.
Bez kompetencyjnego i kompleksowego podejścia do zawodu pielęgniarki, będącego konsekwencją obiektywnej oceny aktualnego stanu tej profesji, dokonywanego poprzez pryzmat wyzwań i oczekiwań dzisiejszej rzeczywistości, a przede wszystkim bez czytelnego i adekwatnego do nakładu pracy, kwalifikacji i odpowiedzialności - systemu wynagrodzeń żadna PR-owa akcja bez względu na jej intencje, nie będzie wiarygodna.

Reasumując, wiele zmieniło się na lepsze jeśli chodzi o ocenę i warunki wykonywania tego zawodu, jednakże wiele jeszcze należałoby zmienić, aby praca pielęgniarki w Polsce cieszyła się zasłużonym uznaniem i poważaniem. Poprawa wizerunku zawodu pielęgniarki jest niezbędna, także i do tego by zachęcić młodych ludzi do podejmowania tej profesji. Wynika to z faktów a nie z tych, czy innych obiegowych, stereotypowych opinii i poglądów. Istnieje zatem pilna potrzeba nadania temu zawodowi odpowiedniej rangi, komplementarnej do jego znaczenia w obecnym systemie ochrony zdrowia.

Prestiż zawodu pielęgniarki budowany jest od setek lat. Zawód ten będzie funkcjonował, dopóki będzie istniał człowiek. Każdemu choremu potrzebna jest bowiem troska, zrozumienie oraz specjalistyczna pomoc i opieka. Zapewnić to może jedynie pielęgniarka, której nie jest i nie będzie w stanie zastąpić przedstawiciel innej profesji, czy tym bardziej żaden sprzęt czy technologia, nawet ta najnowszej generacji.

Cechą charakterystyczną prestiżu każdego zawodu jest to, że wynika on z subiektywnego kryterium stratyfikacji, opartego na podstawach emocjonalnych i obiektywnych, takich jak: wykształcenie, zawód, styl życia, dochody, satysfakcja z wykonywanej pracy, uznanie społeczne. Wiąże się on z oczekiwaniami grupy, (a więc nas, szeroko rozumianego społeczeństwa) wobec konkretnych postaw i zachowań jednostki (w tym przypadku pielęgniarki) oraz przypisanych jej obowiązków i zadań, jak również - co jest bardzo ważne -, z oczekiwaniami jednostki (pielęgniarki) wobec grupy (w naszym kazusie zwłaszcza resortu zdrowia), wypływającymi z jej praw i przywilejów.

Czynnikiem zachęcającym do kształcenia w zawodzie pielęgniarki, a następnie podjęcia zatrudnienia w mim jest nie tylko wysoki prestiż tej profesji, ale także i poziom zarobków, który w ocenie społecznej uważany jest za zbyt niski. Można tu nadmienić, że pielęgniarki często, w celu poprawienia swojej sytuacji materialnej, podejmują dodatkowe zatrudnienie, nie wspominając już o pracy niezgodnej z wyuczonym zawodem. Na pewno nie rzutuje to pozytywnie na psychikę, stan zdrowa i poziom wykonywanych zadań. Należy koniecznie zmienić ten stan rzeczy, tak aby pielęgniarki dostawały należyte, godziwe wynagrodzenie za swoją pracę.

Również organizacja i poprawa warunków pracy istotnie wpłynie na zwiększenie jakości świadczonych usług, bezpieczeństwo pacjenta a tym samym prestiż zawodu pielęgniarki. Podejmowanie dodatkowych działań, dotyczących m.in. ustalenia przejrzystej ścieżki awansu zawodowego pielęgniarek czy zapewnienia odpowiedniej oferty szkoleń może przyczynić się do zapewnienia temu zawodowi należytego miejsca w systemie służby zdrowia. Dodatkowo, niezbędne są działania edukacyjne ukierunkowane na kształtowanie
w świadomości szerokich mas społeczeństwa przekonania co do istoty i ważności tego zawodu, zwłaszcza w czasach pandemii, celem kreowania pozytywnego wizerunku przedstawicielek tej profesji, co niewątpliwie przyczyni się w sposób bezpośredni do podniesienia ich faktycznego statusu społecznego.

Artykuł opracowano w oparciu o materiały:

1. https://biznes.radiozet.pl/News/Ranking-najbardziej-prestizowych-zawodow-CBOS
2. Ewelina Tymoszuk; Jak siebie widzą pielęgniarki. W poszukiwaniu prestiżu mojego zawodu. www.medexpress.pl› w-poszukiwaniu-prestizu-mojego…